Dit is Yosef Roksa.

Tenminste, daar ging zijn familie een leven lang van uit.

Maar… klopte die naam wel?

Geboren als István Rokza op 10 mei 1928 in Boedapest, Hongarije. De jongste van twee broers.

István was Jood.

In Hongarije was tijdens de Tweede Wereldoorlog een regering aan de macht die met Nazi-Duitsland verbonden was. Daar werden Joden uit het openbare leven verjaagd, werden er antisemitische wetten aangenomen en werden er duizenden Joodse mannen gedeporteerd om dwangarbeid te verrichten aan het Oostfront, waar velen van hen stierven.

Toen hij 16 was, was hij leerling in een fietswerkplaats…

… totdat de nazi’s hem in mei 1944 gevangen-namen.

Met de Duitse bezetting van het land in maart 1944 begon ook de systematische vernietiging van de Joden, waarbij de Hongaarse regering collaboreerde. Vanaf mei begonnen de deportaties naar Auschwitz-Birkenau.

Hij werd overgeleverd aan een van de Gestapo-gevangenissen in Boedapest…

In de wijk Svábhegy (Schwabenberg) van Boedapest hadden de SS en de Gestapo verschillende kleine hotels en villa’s bezet, die ze ook als folterkelders en gevangenissen gebruikten.

…totdat hij naar het concentratiekamp in Neuengamme werd gedeporteerd.

István was een van de 880 Joden die vanuit Boedapest naar het concentratiekamp Neuengamme bij Hamburg werden getransporteerd. De meeste deportaties vanuit Hongarije gingen daarentegen naar het Duitse vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau: ongeveer 424.000 zijn in een periode van slechts 56 dagen gedeporteerd en de meesten van hen zijn direct vermoord.

Op het moment van zijn gevangenneming had hij slechts twee dingen bij zich. Een beetje geld en een vulpen. Beiden werden hem afhandig gemaakt in het concentratiekamp.

De originele envelop uit het concentratiekamp Neuengamme met zijn gevangenennummer, zijn naam en zijn vermelde bezit.

Hij moest dwangarbeid verrichten.

Iemand stootte István aan terwijl hij aan het zagen was. Hij verloor een vinger van zijn rechterhand.

Kort voor het einde van de oorlog stuurden de nazi’s hem op een dodenmars

Toen de geallieerde strijdkrachten weer oprukten, liet de SS de concentratiekampen ontruimen. Honderdduizenden gevangenen uit de concentratiekampen kwamen op deze dodenmarsen om het leven. Ze werden te voet door het land gestuurd of in goederenwagons geperst. De bewakers kregen de instructie alle gevangenen te doden die door uitputting niet meer verder konden.

…in het dodenkamp Sandbostel.

Hij
overleefde.

Een Hongaarse Jood in het kamp Sandbostel – een van de weinigen die na zijn bevrijding door het Britse leger in april 1945 in staat was om te lopen.

Drie maanden duurde het tot István überhaupt krachtig genoeg was om het noodhospitaal Bergen-Belsen weer te verlaten.

Het Britse leger verzorgde de overlevenden van het concentratiekamp Bergen-Belsen en andere kampen in de nabijgelegen Wehrmacht-kazerne, in het begin zelfs buiten.

Slechts drie dagen na zijn ontslag uit het ziekenhuis werd hij met een schip naar Zweden gebracht.

Het Zweedse hospitaalschip Prins Carl is vanaf 1945 voor de evacuatie van overlevenden uit concentratiekampen gebruikt. Het document uit de Arolsen Archives laat zien dat veel personen nog zo zwak waren dat ze enkel liggend konden reizen.

Daar bleef hij minstens twee jaar. Daarna raakte hij spoorloos…

…en werd hij in juni 1949 in Salzburg teruggevonden.

Beth Bialik was een van meerdere overgangskampen in Salzburg, waarin internationale hulporganisaties Joodse Displaced Persons uit Hongarije, Polen, Roemenië en Tsjechoslowakije verzorgden.

Hier trof hij zijn broer György, ook hij had het overleefd.

Beiden volgden daar een opleiding tot boer.

Uit deze kaart van het Camp Beth Bialik blijkt welk beroep István geleerd heeft. Een opleiding gaf hem meer kansen om een emigratiedoel te vinden.

In 1949 verliet István Europa. Zijn doel was de jonge staat Israël.

Vanaf nu heette hij Yosef.

Wilde hij het verleden achter zich laten? Zijn nieuwe leven moest in elk geval met een nieuwe naam beginnen. Als Yosef bouwde hij een nieuw bestaan op.

Hij werkte als boer en vrachtwagenchauffeur en was erg sportief. Voetbal, rennen, boksen: voor hem was dat allemaal geen probleem. Als jonge man was hij zelfs tafeltenniskampioen van Israël. En ondanks zijn handicap schreef hij met zijn rechterhand.

Maar over zijn verleden sprak hij bijna nooit.

Ook over zijn eigen broer sprak hij niet meer.

Zijn kinderen en zijn vrouw Sarah, een Roemeense overlevende van de Holocaust, kenden hem nu als Yosef.

En in 1996 stierf hij ook als Yosef. Hij liet zijn vrouw, 5 kinderen en tot nu toe 19 kleinkinderen en 23 achterkleinkinderen na.

Maar 22 jaar na zijn dood ontving de familie Roksa een boodschap uit het verleden.

Een enveloppe. Met daarin een oude vulpen die ooit bij een jonge man hoorde: István Rokza, zoon van Hedwig Miriam Füllop en Anton Schlomo Rokza, broer van György Rokza.

Istváns vulpen wordt door zijn kleinzoon Ravid bewaard. Als herinnering aan de twee levens die István Yosef Rokza leiden moest.

Naar Istváns Effektenpagina

Opleidings- en beeldprojecten

De ‘Effekten’ en het lot van de eigenaren zijn tastbaar en bieden interessante mogelijkheden om onderzoekend te leren over de nazivervolging in het onderwijs en tijdens projecten. Wie nog verder op onderzoek wil gaan, kan helpen om families te vinden. Het materiaal is nu beschikbaar in het Engels en het Duits en zal binnenkort ook in het Nederlands beschikbaar zijn.

Introductie van thema’s

Wat zijn 'Effekten' en wat kunnen we ermee onderzoeken? Materiaal voor een korte introductie van de thema's aan het begin van een lesuur of een projectdag.

Lessenserie 1

Gesprek met door de nazi’s vervolgden over hun individueel lot: lessenserie over de drie onder "herinneringen" voorgestelde personen; uitwerking van een tijdlijn.

Lessenserie 2

'Effekten' van concentratiekampgevangenen als sleutel voor onderzoek naar de nazivervolging: verdiepende lessenserie met dossiers met 20 biografieën en een kaart van Europa.

Lessenserie 3

Meehelpen bij het terugbezorgen! Instagram posts over ondersteunen van de zoektocht naar familieleden: lessenserie met interactieve kaart; eigen zoekoproepen schrijven.

Over ons

Op onze website vindt u meer informatie over ons werk. En hoe u mee kan helpen om de herinnering en de verhalen levend te houden.

Arolsen Archives